Έτσι προχώρησε η επιστήμη ενάντια στους θεοκράτες
Το οτι κατά τον Ευρωπαϊκό μεσαίωνα ο ορθολογισμός και η έρευνα γύρω από τα φυσικά φαινόμενα (όπως και οποιαδήποτε έρευνα), ταυτίζονταν με την μαγεία και τον σατανισμό και διώκονταν αναλόγως, είναι ζητήματα γνωστά σε όλους και παραδεκτά σήμερα –έστω και με «δικαιολογίες»-, ακόμα και από τους φορείς που ήταν υπεύθυνοι για αυτά.
Αυτό που δεν έχει γίνει ευρύτερα γνωστό, είναι η ύπαρξη κατά τους ερεβώδεις εκείνους καιρούς, ιδιαίτερα κατά το τέλος τους, ανθρώπων απροσδόκητα φωτεινών, που αντιμετώπισαν με θαυμαστή ευφυΐα το τέρας της θεοκρατίας, καταφέρνοντας να διατηρήσουν αφ ενός τις –σπάνιες για την εποχή και πολύτιμες- ορθολογικές τους σκέψεις, σε ένα κομμάτι παπύρου ή περγαμηνής και αφ ετέρου, το κεφάλι τους στην θέση του.
Ένας από αυτούς, ίσως από τους μεγαλύτερους, είναι ο Γάλλος Nicole (Nicolas) Oresme, (c 1323 – 1382) καθηγητής στο πανεπιστήμιο των Παρισίων, ο οποίος εκτός των παραπάνω, μολονότι καταγόταν από φτωχή οικογένεια, επέτυχε να γίνει και σύμβουλος του τότε βασιλιά Καρόλου του 5ου αλλά και να τοποθετηθεί από αυτόν, επίσκοπος της Lisieux κατά τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του, έστω και άν όπως φαίνεται, είχε έλθει στο παρελθόν σε ρήξη με την Παπική εξουσία. Φιλόσοφος κατά την παλαιά έννοια, ήτοι πολυπράγμων, ασχολήθηκε με όλες τις επιστήμες που σήμερα αναγνωρίζουμε ως μαθηματικά, φυσική, μουσικολογία, οικονομικά, ψυχολογία και θεολογία. Μελέτησε Αριστοτέλη, Πτολεμαίο, Πλάτωνα και γενικά πέρασαν από τα χέρια του αλλά και από την κριτική του πένα, τα περισσότερα από τα σπουδαία ψήγματα ελεύθερης σκέψης που είχαν γλιτώσει μέχρι τότε από την πυρά του εξαγνισμού.
Το παρόν post όμως δεν το έγραψα για να αναφέρω τα έργα και τις ημέρες του σπουδαίου εκείνου ανθρώπου, κάτι άλλωστε που μπορεί κανείς να βρει εδώ, αλλά γιατί με συγκίνησε ο ευρηματικός τρόπος με τον οποίο έκανε σκόνη και μια παράλογη πλην θεολογικά στηριζόμενη άποψη της εποχής του, αλλά και οποιαδήποτε πρόθεση των πανίσχυρων ακόμα θεοκρατών για αντίδραση εναντίον του, στο παρακάτω παράδειγμα:
Στο κεφάλαιο 25 του βιβλίου του για τον «ουρανό και τον κόσμο» (1377), πραγματεύεται το θέμα της σχετικής κίνησης των ουρανίων σωμάτων και της γής και συγκεκριμένα συμπεραίνει, συνθέτοντας ορθολογικά τις περιορισμένες γνώσεις της εποχής του, οτι η γή είναι αυτή που θα πρέπει να κινείται σε σχέση με τον ουρανό και όχι το αντίστροφο, που τότε πιστευόταν δογματικά ως εξ αποκαλύψεως αλήθεια, η αμφισβήτηση της οποίας, ισοδυναμούσε με βλασφημία ή αίρεση, κατηγορίες για τις οποίες αρμόδια ήταν η γνωστή ιερά εξέταση.
Τα αποσπάσματα που ακολουθούν, ελήφθησαν από την Αγγλική μετάφραση* του πρωτοτύπου. Σε σημεία, έχουν γίνει και κάποιες συμπυκνώσεις, χωρίς όμως να αλλοιώνεται το νόημα. Η απόδοση στα Ελληνικά είναι δική μου.
Ξεκινά λοιπόν, λέγοντας τα εξής:
«Πρώτον, επιθυμώ να δηλώσω, οτι ουδείς δύναται να δείξει μέσω εμπειρίας οτι ο ουρανός κινείται γύρω από την γή με καθημερινή κίνηση (κίνηση που ολοκληρώνεται στην διάρκεια μιας ημέρας) και όχι το αντίστροφο. Δεύτερον, ουδείς μπορεί να καταθέσει λογικά επιχειρήματα υπέρ αυτού και τρίτον, θα θέσω εγώ λογικά επιχειρήματα υπέρ της άποψης οτι η γή κινείται με καθημερινή κίνηση σε σχέση με τον ουρανό.»
Και προχωράει παρατηρώντας οτι «οι κινήσεις του Ηλίου, της σελήνης και πολλών αστέρων που ανατέλλουν και δύουν εκάστη ημέρα, όπως και η κίνηση ορισμένων αστέρων γύρω από τον αρκτικό πόλο, εξηγείται μόνο εάν θεωρήσουμε οτι ο ουρανός κινείται με καθημερινή κίνηση και όχι με άλλες κινήσεις που περιγράφηκαν» σε άλλο κεφάλαιο του συγγράμματος. «Εάν η γή, κινείται κατ αυτόν τον τρόπο, τότε εκείνη κάνει μια πλήρη περιστροφή μέσα σε μία φυσική ημέρα»...
...«Κάνω λοιπόν την υπόθεση οτι κάθε τοπική κίνηση μπορεί λογικά να γίνει αντιληπτή, μόνον υπό την προοπτική της διαφορετικής θέσης ενός σώματος σε σχέση με ένα άλλο» συνεχίζει και παραθέτει ένα παράδειγμα με δύο πλοία που κινούνται η ακινητούν το ένα σε σχέση με το άλλο σε διάφορους συνδυασμούς και πως είναι δυνατόν ένας παρατηρητής στο ένα πλοίο να θεωρήσει οτι κινείται παρατηρώντας το άλλο, ενώ στην πραγματικότητα ακινητεί ή το αντίστροφο. Επεκτείνει δε την παρατήρηση αυτή στην περίπτωση του δίδυμου ουρανός – γή, λέγοντας οτι «εάν κάποιος βρισκόταν στον ουρανό [...] θα του φαινόταν οτι η γή κινείται με καθημερινή κίνηση, όπως ακριβώς μας φαίνεται εμάς επάνω στη γή, οτι ο ουρανός κινείται».
Συνεχίζει απαντώντας σε δύο τότε δημοφιλείς εικασίες, σχετικά με την περίπτωση που η γή εκινήτο, προς την ανατολή με μεγάλη ταχύτητα. Τότε σύμφωνα με την πρώτη, όπως κινείται θα δημιουργούσε ένα συνεχές και ισχυρό ρεύμα αέρα κατά την αυτήν κατεύθυνση, όπως ο αέρας μας χτυπάει στο πρόσωπο όταν τρέχουμε, πράγμα που δεν παρατηρείται στην πράξη. Απαντά σε αυτήν ως εξής: «Δεν κινείται μόνον η γή αλλά μαζί με αυτήν και το νερό επάνω της και ο αέρας στα κατώτερα στρώματα, ανεξάρτητα από άλλες κινήσεις που προκαλούνται από ανέμους ή άλλα αίτια. Όπως ακριβώς εάν σε ένα κινούμενο πλοίο τοποθετήσουμε ένα δοχείο με αέρα, το δοχείο αλλά και ο περιεχόμενος αέρας θα φαίνονται σε παρατηρητή επάνω στο πλοίο οτι ακινητούν». Στην δεύτερη, οτι εάν κάποιος πετούσε ένα βέλος ή μία πέτρα προς τα επάνω, τότε λόγω της κίνησης της γης, αυτό (η αυτή) θα έπρεπε να πέσει όχι στο σημείο από όπου εβλήθη (όπως παρατηρείται) αλλά δυτικότερα, απαντά ως εξής: «[...] το βέλος εκτοξεύεται προς τα επάνω, αλλά συγχρόνως με την κίνησή του αυτή, κινείται και προς ανατολάς πολύ γρήγορα, μαζί με τον κατώτερο αέρα και όλο το μέρος του κόσμου που αναφέρθηκε παραπάνω, όλα κινούμενα με καθημερινή κίνηση. Για τον λόγο αυτόν, το βέλος ξαναγυρνά στη γή, στο μέρος από όπου εβλήθη». Στην απάντηση αυτή θεώρησε αναγκαίο να προσθέσει και δύο παραδείγματα: Εάν κάποιος βρίσκεται σε ένα πλοίο που κατευθύνεται προς την ανατολή και εκείνος περπατήσει προς την δύση (δηλ. προς την πρύμνη) με μικρότερη ταχύτητα από αυτήν με την οποία κινείται το πλοίο, «τότε θα του φαίνεται οτι πλησιάζει την ανατολή ενώ στην πραγματικότητα, κινείται δυτικά», ενώ «εάν κινήσει το χέρι του προς τα κάτω, σχηματίζοντας μία ευθεία γραμμή κατά μήκος του καταρτιού του πλοίου, θα νομίζει οτι το χέρι του κινήθηκε με ευθύγραμμη κίνηση μόνον». Και για όσους απορούν με αυτό και αναρωτούνται τι είδους κίνηση είναι αυτή που δεν αντιλαμβάνεται, αναφέρει ένα ακόμα (μακροσκελές) παράδειγμα από τον Αριστοτέλη, η ουσία του οποίου είναι οτι η κίνηση του βέλους προς τα επάνω, είναι η συνισταμένη δύο κινήσεων, μίας ευθύγραμμης (βολή προς τα επάνω) και μίας κυκλικής, κατά μήκος ενός νοητού τόξου, λόγω της κυκλικής κίνησης της σφαίρας (αέρα κλπ) μέσα στην οποία βάλλεται το βέλος.
Βέβαια, δεν παραλείπει να παρατηρήσει, οτι όλα τα παραπάνω «θα μπορούσαν να είναι σύμφωνα και με μία στατική γή» και κινούμενο ουρανό, όμως καταλήγει στο συμπέρασμα που ανέφερε ξεκινώντας, οτι «ουδείς δύναται να δείξει μέσω εμπειρίας οτι ο ουρανός κινείται γύρω από την γή με καθημερινή κίνηση και όχι το αντίστροφο».
Και μετά την εμπειρία, έρχονται τα λογικά επιχειρήματα. Οι λογικές αντιρρήσεις σύμφωνα με τον συγγραφέα είναι δύο. Πρώτον «εάν ο ουρανός δεν κινείται με καθημερινή κίνηση, όλη η αστρονομία είναι εσφαλμένη, καθώς και μέγα μέρος της φυσικής φιλοσοφίας» και δεύτερον η αγία γραφή, το αναφέρει σε αρκετά σημεία (τα παραθέτει σε τρεις παραγράφους), είτε έμμεσα είτε άμεσα οτι ο ουρανός κινείται και όχι η γή.
Στην πρώτη, απαντά οτι «αυτό δεν συμβαίνει, καθώς τα πάντα, απόψεις, επιδράσεις, αντιθέσεις, αστερισμοί, όλα στον ουρανό διατηρούνται ακριβώς όπως έχουν (σε περίπτωση που δεχθούμε κίνηση της γής), όπως ειπώθηκε παραπάνω, κατά την εξέταση της εμπειρίας (δηλαδή λόγω της σχετικότητας της κίνησης). Οι πίνακες των κινήσεων και όλα τα άλλα βιβλία διατηρούν την αλήθεια τους με την διαφορά οτι κάποιος θα πρέπει να ομιλεί περί των καθημερινών κινήσεων οτι γίνονται στον ουρανό φαινομενικά αλλά στην γή πραγματικά». Και συμπληρώνει με μία σχετική παρατήρηση του Αριστοτέλη.
Στην δεύτερη, (σχετικά με την αγία γραφή): «Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί οτι (το οτι ο ουρανός κινείται) είναι τρόπος του λέγειν, όπως για παράδειγμα σε αρκετά σημεία, αναγράφεται οτι ο Θεός είναι «μετανιωμένος» ή «οργισμένος» και «γαληνεμένος» [...]» και συνεχίζει αναλύοντας πως καθεμία από τις αναφορές θα μπορούσε να ισχύει και για την κινούμενη γή εάν θεωρήσουμε την κίνηση σχετική. Καταλήγει λοιπόν οτι «δεν έχει καμία διαφορά ως προς το αποτέλεσμα, ποία άποψη θεωρούμε ως αποδεκτή (δηλ. την κίνηση του ουρανού η της γής). Η τελευταία, φαίνεται πιό λογική από την πρώτη, όπως θα δείξω στην συνέχεια».
Και έρχεται η σειρά των επιχειρημάτων υπέρ της κίνησης της γής: «Όλοι οι φιλόσοφοι λένε, οτι εάν κάτι γίνεται με πολλές και μεγάλης κλίμακας κινήσεις ενώ το ίδιο μπορεί να γίνει με λιγότερες και μικρότερες κινήσεις, τότε έχει γίνει για το τίποτα. Και ο Αριστοτέλης λέγει [...] οτι ο Θεός και η Φύση δεν κάνουν τίποτε επί ματαίω» ξεκινά, και συνεχίζει αναλύοντας τις πολλές και διαφορετικές κινήσεις που θα απαιτούντο να κάνουν τα ουράνια σώματα και η ουράνια σφαίρα αλλά και την μεγάλη κλίμακα των κινήσεων αυτών (ασύλληπτα μεγάλη ταχύτητα, λόγω της μεγάλης απόστασης από την γή) εάν θεωρήσουμε οτι ο ουρανός κινείται με ημερήσια κίνηση. Σε αντίθεση, το ίδιο αποτέλεσμα (όπως αποδείχτηκε παραπάνω δεν υπάρχει διαφορά αποτελέσματος μεταξύ των θεωρήσεων της κίνησης του ουρανού και της γής), μπορεί να επιτευχθεί με μία και πολύ μικρότερης κλίμακας κίνηση, αυτή της καθημερινής περιστροφής της γης η «οποία κίνηση είναι πολύ μικρή σε σύγκριση με εκείνη του ουρανού και γίνεται χωρίς να απαιτούνται τόσο υπερβολικά πολλές και αντίθετες κινήσεις (όπως με την κίνηση του ουρανού), οπότε εάν δεχθούμε οτι ο ουρανός κινείται, τότε ο Θεός και η Φύση κάνουν πράγματα για το τίποτα, κάτι που δεν ευσταθεί». (Η διαφορετικά, όπως θα λέγαμε σήμερα, όλες οι διεργασίες στο σύμπαν, ακολουθούν την οδό της ελάχιστης ενέργειας, διαφορετικά θα έπρεπε να δεχθούμε οτι η φύση σπαταλά ενέργεια, κάτι που δεν παρατηρείται). Συμπληρώνει τέλος το παραπάνω με μια αναφορά στην ισχύουσα τότε θεωρία των ομοκέντρων σφαιρών του κόσμου, σύμφωνα με την οποία, εάν δεχθούμε κίνηση του ουρανού, θα πρέπει στις οκτώ σφαίρες να προσθέσουμε και άλλη μία ένατη, αόρατη και χωρίς αστέρες, η οποία να κινείται με ημερήσια κίνηση.(;) Ολοκληρώνει λέγοντας οτι η επινόηση μίας ακόμα φανταστικής σφαίρας δεν είναι απαραίτητη καθώς τα πράγματα «μπορούν να μείνουν ως έχουν, χρησιμοποιώντας άλλην μέθοδο» (ήτοι την κίνηση της γής).
Έπειτα λοιπόν από όλη αυτήν την λογική περιπέτεια, συνοψίζει τα συμπεράσματα από την εμπειρία και από την λογική αντιμετώπιση του θέματος, οτι δηλαδή οι κινήσεις είναι φαινόμενα σχετικιστικά και ουδείς μπορεί να αποδείξει με πείραμα ή λογική θεώρηση οτι ο ουρανός κινείται, ενώ αντίθετα, «ετέθησαν λόγοι υπέρ του ότι η γή κινείται και όχι ο ουρανός». Όμως...
Και τώρα, το μεγάλο γύρισμα, ή όπως λέμε «το μεγάλο κανόνι»:
«Όμως, όλοι γνωρίζουν και εγώ πιστεύω οτι ο ουρανός κινείται και όχι η γή, γιατί ο Θεός «...και την οικουμένην εστερέωσεν, ώστε δεν θέλει σαλευθή» (Ψαλμ. 93:1), χωρίς να μπορούν να υπάρξουν αντιρρήσεις επ΄ αυτών, γιατί αυτά αποτελούν «δόγματα», η φύση των οποίων, καθιστά την απόδειξή τους αδύνατη. Έχοντας όμως θεωρήσει όλα όσα ειπώθηκαν, κάποιος θα μπορούσε από αυτά, να πιστέψει οτι η γή και όχι ο ουρανός, κινείται και δεν υπάρχουν αποδείξεις για το αντίθετο. Όπως και να ΄χει, το παραπάνω φαίνεται εκ πρώτης όψεως το ίδιο αντίθετο με την φυσική λογική όπως και όλα ή έστω πολλά από τα στοιχεία της πίστης μας. Συνεπώς, όλα όσα παραπάνω έχω πεί για το ζήτημα, χάριν αντιπερισπασμού, μπορούν να φανούν πολύτιμα για την διάψευση και τον έλεγχο όλων όσων πολεμούν την πίστη μας μέσω λογικών επιχειρημάτων». (!!!!!!!!!)
Ω, μα την απιστία μου, εάν αυτό δεν είναι τούρτα στα μούτρα του Πάπα, δεν ξέρω τί άλλο είναι! Μετά από αιώνες απόλυτου σκότους, κάποιος τολμά όχι μόνο να διαλύσει μια θεοκρατική αντίληψη για ένα συγκεκριμένο θέμα της φύσης, συγκεντρώνοντας τα στοιχειώδη και συμπεραίνοντας τα αυτονόητα (έστω κι αν τότε δεν ήταν τόσο αυτονόητα), αλλά έμμεσα γελοιοποιεί ολόκληρη την χριστιανική πίστη και όχι μόνον δεν φοβάται για το κεφάλι του αλλά κραδαίνει με ενθουσιασμό τον σταυρό της ιεράς εξέτασης: «Ο Θεός είναι παντοδύναμος και κάνει ό΄τι του αρέσει, ακόμα κι άν αυτό είναι αντίθετο με την στενή και κοντόφθαλμη ανθρώπινη λογική. Και αν τα πράγματα όπως τα γνωρίζουμε εξ αποκαλύψεως, είναι διαφορετικά από αυτό που θα περιμέναμε από μία ορθολογική θεώρηση, αυτό αποτελεί μόνον απόδειξη της ύπαρξης και της παντοδυναμίας του Θεού. Όποιος λοιπόν #@&**$# τολμήσει να αμφισβητήσει την πίστη μας και τα Δόγματά μας, όποια κι αν είναι αυτά, θέτοντας δήθεν «λογικά επιχειρήματα», να μου τον δέσετε στον στύλο με τα φρύγανα, κι εγώ έρχομαι με τον δαυλό!» Κάπως έτσι θα μπορούσαν να μεταφραστούν τα λεγόμενά του στην τελευταία παράγραφο. Κι όμως, ο ίδιος παραπάνω, έγραψε ή υπονόησε οτι όσα αναφέρονται στην Βίβλο, μπορούν να ειδωθούν με διαφορετική ερμηνεία. Οτι είναι αντίθετα με την φύση τα πιστεύω της Εκκλησίας, στο σύνολό τους, όχι μόνον ως προς το εξεταζόμενο ζήτημα. Οτι με λίγη μόνον προσπάθεια της σκέψης η φαντασίωση καταρρέει, δίνοντας την θέση της στην απτή πραγματικότητα. Ο ίδιος έγραψε, ότι άλλοι πριν από αυτόν, δεν τόλμησαν ούτε να σκεφτούν. Και το αποτέλεσμα; Οι αφελείς θεοκράτες, θα θεωρήσουν οτι του αξίζουν συγχαρητήρια για τον θρησκευτικό του ζήλο και την αποτελεσματικότητά του να κατακεραυνώσει τους εχθρούς της Εκκλησίας, οι πιό διορατικοί θεοκράτες (ναι υπάρχουν και λίγοι τέτοιοι) θα δαγκώσουν τα χείλη τους και θα κοκκινίσουν, μη μπορώντας να κάνουν τίποτε, καθώς ότι και να έλεγαν θα ήταν εις βάρος της εκκλησίας αλλά, το σημαντικότερο, τα έστω και λίγα φιλέρευνα πνεύματα της εποχής αλλά και των επόμενων γενεών που θα το διαβάζουν στα πλαίσια των σπουδών τους, θα έχουν μπροστά τους ένα σπάνιο για τότε διαμάντι ολοκληρωμένης ορθολογικής σκέψης, το οποίο θα επεξεργάζονται σύμφωνα με τις δυνάμεις τους, ώσπου κάποιοι μελλοντικοί κάτοχοι, μετά από 200-300 χρόνια, όταν οι καταστάσεις είναι ώριμες, θα το παραδώσουν στην ανθρωπότητα χωρίς την αναγκαστική τελευταία παράγραφο.
Τώρα θα μου πείτε, σε μια όμορφη χώρα της βορειοανατολικής Μεσογείου που την κατοικούν ωραίοι ημισχιζοφρενείς άνθρωποι, υπάρχουν κάποιοι, ούκ ολίγοι και με σημαντική απήχηση, που αντιμετωπίζουν την γνώση και τον ορθολογισμό, όπως ο κος Oresme στην τελευταία αυτήν παράγραφο... Τρέχω να κοιτάξω το ημερολόγιό μου. Μου φαίνεται οτι με τους ψεκασμούς της βιομηχανίας υποταγής συνειδήσεων διαβάζω ως 2006 το... 1377
* Το πλήρες κείμενο του Κεφαλαίου 25 του βιβλίου του N. Oresme περί του ουρανού και του κόσμου, στην Αγγλική γλώσσα, μπορεί να βρεθεί εδώ.
Πηγή φωτο: Wikipedia.org
Αυτό που δεν έχει γίνει ευρύτερα γνωστό, είναι η ύπαρξη κατά τους ερεβώδεις εκείνους καιρούς, ιδιαίτερα κατά το τέλος τους, ανθρώπων απροσδόκητα φωτεινών, που αντιμετώπισαν με θαυμαστή ευφυΐα το τέρας της θεοκρατίας, καταφέρνοντας να διατηρήσουν αφ ενός τις –σπάνιες για την εποχή και πολύτιμες- ορθολογικές τους σκέψεις, σε ένα κομμάτι παπύρου ή περγαμηνής και αφ ετέρου, το κεφάλι τους στην θέση του.
Ένας από αυτούς, ίσως από τους μεγαλύτερους, είναι ο Γάλλος Nicole (Nicolas) Oresme, (c 1323 – 1382) καθηγητής στο πανεπιστήμιο των Παρισίων, ο οποίος εκτός των παραπάνω, μολονότι καταγόταν από φτωχή οικογένεια, επέτυχε να γίνει και σύμβουλος του τότε βασιλιά Καρόλου του 5ου αλλά και να τοποθετηθεί από αυτόν, επίσκοπος της Lisieux κατά τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του, έστω και άν όπως φαίνεται, είχε έλθει στο παρελθόν σε ρήξη με την Παπική εξουσία. Φιλόσοφος κατά την παλαιά έννοια, ήτοι πολυπράγμων, ασχολήθηκε με όλες τις επιστήμες που σήμερα αναγνωρίζουμε ως μαθηματικά, φυσική, μουσικολογία, οικονομικά, ψυχολογία και θεολογία. Μελέτησε Αριστοτέλη, Πτολεμαίο, Πλάτωνα και γενικά πέρασαν από τα χέρια του αλλά και από την κριτική του πένα, τα περισσότερα από τα σπουδαία ψήγματα ελεύθερης σκέψης που είχαν γλιτώσει μέχρι τότε από την πυρά του εξαγνισμού.
Το παρόν post όμως δεν το έγραψα για να αναφέρω τα έργα και τις ημέρες του σπουδαίου εκείνου ανθρώπου, κάτι άλλωστε που μπορεί κανείς να βρει εδώ, αλλά γιατί με συγκίνησε ο ευρηματικός τρόπος με τον οποίο έκανε σκόνη και μια παράλογη πλην θεολογικά στηριζόμενη άποψη της εποχής του, αλλά και οποιαδήποτε πρόθεση των πανίσχυρων ακόμα θεοκρατών για αντίδραση εναντίον του, στο παρακάτω παράδειγμα:
Στο κεφάλαιο 25 του βιβλίου του για τον «ουρανό και τον κόσμο» (1377), πραγματεύεται το θέμα της σχετικής κίνησης των ουρανίων σωμάτων και της γής και συγκεκριμένα συμπεραίνει, συνθέτοντας ορθολογικά τις περιορισμένες γνώσεις της εποχής του, οτι η γή είναι αυτή που θα πρέπει να κινείται σε σχέση με τον ουρανό και όχι το αντίστροφο, που τότε πιστευόταν δογματικά ως εξ αποκαλύψεως αλήθεια, η αμφισβήτηση της οποίας, ισοδυναμούσε με βλασφημία ή αίρεση, κατηγορίες για τις οποίες αρμόδια ήταν η γνωστή ιερά εξέταση.
Τα αποσπάσματα που ακολουθούν, ελήφθησαν από την Αγγλική μετάφραση* του πρωτοτύπου. Σε σημεία, έχουν γίνει και κάποιες συμπυκνώσεις, χωρίς όμως να αλλοιώνεται το νόημα. Η απόδοση στα Ελληνικά είναι δική μου.
Ξεκινά λοιπόν, λέγοντας τα εξής:
«Πρώτον, επιθυμώ να δηλώσω, οτι ουδείς δύναται να δείξει μέσω εμπειρίας οτι ο ουρανός κινείται γύρω από την γή με καθημερινή κίνηση (κίνηση που ολοκληρώνεται στην διάρκεια μιας ημέρας) και όχι το αντίστροφο. Δεύτερον, ουδείς μπορεί να καταθέσει λογικά επιχειρήματα υπέρ αυτού και τρίτον, θα θέσω εγώ λογικά επιχειρήματα υπέρ της άποψης οτι η γή κινείται με καθημερινή κίνηση σε σχέση με τον ουρανό.»
Και προχωράει παρατηρώντας οτι «οι κινήσεις του Ηλίου, της σελήνης και πολλών αστέρων που ανατέλλουν και δύουν εκάστη ημέρα, όπως και η κίνηση ορισμένων αστέρων γύρω από τον αρκτικό πόλο, εξηγείται μόνο εάν θεωρήσουμε οτι ο ουρανός κινείται με καθημερινή κίνηση και όχι με άλλες κινήσεις που περιγράφηκαν» σε άλλο κεφάλαιο του συγγράμματος. «Εάν η γή, κινείται κατ αυτόν τον τρόπο, τότε εκείνη κάνει μια πλήρη περιστροφή μέσα σε μία φυσική ημέρα»...
...«Κάνω λοιπόν την υπόθεση οτι κάθε τοπική κίνηση μπορεί λογικά να γίνει αντιληπτή, μόνον υπό την προοπτική της διαφορετικής θέσης ενός σώματος σε σχέση με ένα άλλο» συνεχίζει και παραθέτει ένα παράδειγμα με δύο πλοία που κινούνται η ακινητούν το ένα σε σχέση με το άλλο σε διάφορους συνδυασμούς και πως είναι δυνατόν ένας παρατηρητής στο ένα πλοίο να θεωρήσει οτι κινείται παρατηρώντας το άλλο, ενώ στην πραγματικότητα ακινητεί ή το αντίστροφο. Επεκτείνει δε την παρατήρηση αυτή στην περίπτωση του δίδυμου ουρανός – γή, λέγοντας οτι «εάν κάποιος βρισκόταν στον ουρανό [...] θα του φαινόταν οτι η γή κινείται με καθημερινή κίνηση, όπως ακριβώς μας φαίνεται εμάς επάνω στη γή, οτι ο ουρανός κινείται».
Συνεχίζει απαντώντας σε δύο τότε δημοφιλείς εικασίες, σχετικά με την περίπτωση που η γή εκινήτο, προς την ανατολή με μεγάλη ταχύτητα. Τότε σύμφωνα με την πρώτη, όπως κινείται θα δημιουργούσε ένα συνεχές και ισχυρό ρεύμα αέρα κατά την αυτήν κατεύθυνση, όπως ο αέρας μας χτυπάει στο πρόσωπο όταν τρέχουμε, πράγμα που δεν παρατηρείται στην πράξη. Απαντά σε αυτήν ως εξής: «Δεν κινείται μόνον η γή αλλά μαζί με αυτήν και το νερό επάνω της και ο αέρας στα κατώτερα στρώματα, ανεξάρτητα από άλλες κινήσεις που προκαλούνται από ανέμους ή άλλα αίτια. Όπως ακριβώς εάν σε ένα κινούμενο πλοίο τοποθετήσουμε ένα δοχείο με αέρα, το δοχείο αλλά και ο περιεχόμενος αέρας θα φαίνονται σε παρατηρητή επάνω στο πλοίο οτι ακινητούν». Στην δεύτερη, οτι εάν κάποιος πετούσε ένα βέλος ή μία πέτρα προς τα επάνω, τότε λόγω της κίνησης της γης, αυτό (η αυτή) θα έπρεπε να πέσει όχι στο σημείο από όπου εβλήθη (όπως παρατηρείται) αλλά δυτικότερα, απαντά ως εξής: «[...] το βέλος εκτοξεύεται προς τα επάνω, αλλά συγχρόνως με την κίνησή του αυτή, κινείται και προς ανατολάς πολύ γρήγορα, μαζί με τον κατώτερο αέρα και όλο το μέρος του κόσμου που αναφέρθηκε παραπάνω, όλα κινούμενα με καθημερινή κίνηση. Για τον λόγο αυτόν, το βέλος ξαναγυρνά στη γή, στο μέρος από όπου εβλήθη». Στην απάντηση αυτή θεώρησε αναγκαίο να προσθέσει και δύο παραδείγματα: Εάν κάποιος βρίσκεται σε ένα πλοίο που κατευθύνεται προς την ανατολή και εκείνος περπατήσει προς την δύση (δηλ. προς την πρύμνη) με μικρότερη ταχύτητα από αυτήν με την οποία κινείται το πλοίο, «τότε θα του φαίνεται οτι πλησιάζει την ανατολή ενώ στην πραγματικότητα, κινείται δυτικά», ενώ «εάν κινήσει το χέρι του προς τα κάτω, σχηματίζοντας μία ευθεία γραμμή κατά μήκος του καταρτιού του πλοίου, θα νομίζει οτι το χέρι του κινήθηκε με ευθύγραμμη κίνηση μόνον». Και για όσους απορούν με αυτό και αναρωτούνται τι είδους κίνηση είναι αυτή που δεν αντιλαμβάνεται, αναφέρει ένα ακόμα (μακροσκελές) παράδειγμα από τον Αριστοτέλη, η ουσία του οποίου είναι οτι η κίνηση του βέλους προς τα επάνω, είναι η συνισταμένη δύο κινήσεων, μίας ευθύγραμμης (βολή προς τα επάνω) και μίας κυκλικής, κατά μήκος ενός νοητού τόξου, λόγω της κυκλικής κίνησης της σφαίρας (αέρα κλπ) μέσα στην οποία βάλλεται το βέλος.
Βέβαια, δεν παραλείπει να παρατηρήσει, οτι όλα τα παραπάνω «θα μπορούσαν να είναι σύμφωνα και με μία στατική γή» και κινούμενο ουρανό, όμως καταλήγει στο συμπέρασμα που ανέφερε ξεκινώντας, οτι «ουδείς δύναται να δείξει μέσω εμπειρίας οτι ο ουρανός κινείται γύρω από την γή με καθημερινή κίνηση και όχι το αντίστροφο».
Και μετά την εμπειρία, έρχονται τα λογικά επιχειρήματα. Οι λογικές αντιρρήσεις σύμφωνα με τον συγγραφέα είναι δύο. Πρώτον «εάν ο ουρανός δεν κινείται με καθημερινή κίνηση, όλη η αστρονομία είναι εσφαλμένη, καθώς και μέγα μέρος της φυσικής φιλοσοφίας» και δεύτερον η αγία γραφή, το αναφέρει σε αρκετά σημεία (τα παραθέτει σε τρεις παραγράφους), είτε έμμεσα είτε άμεσα οτι ο ουρανός κινείται και όχι η γή.
Στην πρώτη, απαντά οτι «αυτό δεν συμβαίνει, καθώς τα πάντα, απόψεις, επιδράσεις, αντιθέσεις, αστερισμοί, όλα στον ουρανό διατηρούνται ακριβώς όπως έχουν (σε περίπτωση που δεχθούμε κίνηση της γής), όπως ειπώθηκε παραπάνω, κατά την εξέταση της εμπειρίας (δηλαδή λόγω της σχετικότητας της κίνησης). Οι πίνακες των κινήσεων και όλα τα άλλα βιβλία διατηρούν την αλήθεια τους με την διαφορά οτι κάποιος θα πρέπει να ομιλεί περί των καθημερινών κινήσεων οτι γίνονται στον ουρανό φαινομενικά αλλά στην γή πραγματικά». Και συμπληρώνει με μία σχετική παρατήρηση του Αριστοτέλη.
Στην δεύτερη, (σχετικά με την αγία γραφή): «Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί οτι (το οτι ο ουρανός κινείται) είναι τρόπος του λέγειν, όπως για παράδειγμα σε αρκετά σημεία, αναγράφεται οτι ο Θεός είναι «μετανιωμένος» ή «οργισμένος» και «γαληνεμένος» [...]» και συνεχίζει αναλύοντας πως καθεμία από τις αναφορές θα μπορούσε να ισχύει και για την κινούμενη γή εάν θεωρήσουμε την κίνηση σχετική. Καταλήγει λοιπόν οτι «δεν έχει καμία διαφορά ως προς το αποτέλεσμα, ποία άποψη θεωρούμε ως αποδεκτή (δηλ. την κίνηση του ουρανού η της γής). Η τελευταία, φαίνεται πιό λογική από την πρώτη, όπως θα δείξω στην συνέχεια».
Και έρχεται η σειρά των επιχειρημάτων υπέρ της κίνησης της γής: «Όλοι οι φιλόσοφοι λένε, οτι εάν κάτι γίνεται με πολλές και μεγάλης κλίμακας κινήσεις ενώ το ίδιο μπορεί να γίνει με λιγότερες και μικρότερες κινήσεις, τότε έχει γίνει για το τίποτα. Και ο Αριστοτέλης λέγει [...] οτι ο Θεός και η Φύση δεν κάνουν τίποτε επί ματαίω» ξεκινά, και συνεχίζει αναλύοντας τις πολλές και διαφορετικές κινήσεις που θα απαιτούντο να κάνουν τα ουράνια σώματα και η ουράνια σφαίρα αλλά και την μεγάλη κλίμακα των κινήσεων αυτών (ασύλληπτα μεγάλη ταχύτητα, λόγω της μεγάλης απόστασης από την γή) εάν θεωρήσουμε οτι ο ουρανός κινείται με ημερήσια κίνηση. Σε αντίθεση, το ίδιο αποτέλεσμα (όπως αποδείχτηκε παραπάνω δεν υπάρχει διαφορά αποτελέσματος μεταξύ των θεωρήσεων της κίνησης του ουρανού και της γής), μπορεί να επιτευχθεί με μία και πολύ μικρότερης κλίμακας κίνηση, αυτή της καθημερινής περιστροφής της γης η «οποία κίνηση είναι πολύ μικρή σε σύγκριση με εκείνη του ουρανού και γίνεται χωρίς να απαιτούνται τόσο υπερβολικά πολλές και αντίθετες κινήσεις (όπως με την κίνηση του ουρανού), οπότε εάν δεχθούμε οτι ο ουρανός κινείται, τότε ο Θεός και η Φύση κάνουν πράγματα για το τίποτα, κάτι που δεν ευσταθεί». (Η διαφορετικά, όπως θα λέγαμε σήμερα, όλες οι διεργασίες στο σύμπαν, ακολουθούν την οδό της ελάχιστης ενέργειας, διαφορετικά θα έπρεπε να δεχθούμε οτι η φύση σπαταλά ενέργεια, κάτι που δεν παρατηρείται). Συμπληρώνει τέλος το παραπάνω με μια αναφορά στην ισχύουσα τότε θεωρία των ομοκέντρων σφαιρών του κόσμου, σύμφωνα με την οποία, εάν δεχθούμε κίνηση του ουρανού, θα πρέπει στις οκτώ σφαίρες να προσθέσουμε και άλλη μία ένατη, αόρατη και χωρίς αστέρες, η οποία να κινείται με ημερήσια κίνηση.(;) Ολοκληρώνει λέγοντας οτι η επινόηση μίας ακόμα φανταστικής σφαίρας δεν είναι απαραίτητη καθώς τα πράγματα «μπορούν να μείνουν ως έχουν, χρησιμοποιώντας άλλην μέθοδο» (ήτοι την κίνηση της γής).
Έπειτα λοιπόν από όλη αυτήν την λογική περιπέτεια, συνοψίζει τα συμπεράσματα από την εμπειρία και από την λογική αντιμετώπιση του θέματος, οτι δηλαδή οι κινήσεις είναι φαινόμενα σχετικιστικά και ουδείς μπορεί να αποδείξει με πείραμα ή λογική θεώρηση οτι ο ουρανός κινείται, ενώ αντίθετα, «ετέθησαν λόγοι υπέρ του ότι η γή κινείται και όχι ο ουρανός». Όμως...
Και τώρα, το μεγάλο γύρισμα, ή όπως λέμε «το μεγάλο κανόνι»:
«Όμως, όλοι γνωρίζουν και εγώ πιστεύω οτι ο ουρανός κινείται και όχι η γή, γιατί ο Θεός «...και την οικουμένην εστερέωσεν, ώστε δεν θέλει σαλευθή» (Ψαλμ. 93:1), χωρίς να μπορούν να υπάρξουν αντιρρήσεις επ΄ αυτών, γιατί αυτά αποτελούν «δόγματα», η φύση των οποίων, καθιστά την απόδειξή τους αδύνατη. Έχοντας όμως θεωρήσει όλα όσα ειπώθηκαν, κάποιος θα μπορούσε από αυτά, να πιστέψει οτι η γή και όχι ο ουρανός, κινείται και δεν υπάρχουν αποδείξεις για το αντίθετο. Όπως και να ΄χει, το παραπάνω φαίνεται εκ πρώτης όψεως το ίδιο αντίθετο με την φυσική λογική όπως και όλα ή έστω πολλά από τα στοιχεία της πίστης μας. Συνεπώς, όλα όσα παραπάνω έχω πεί για το ζήτημα, χάριν αντιπερισπασμού, μπορούν να φανούν πολύτιμα για την διάψευση και τον έλεγχο όλων όσων πολεμούν την πίστη μας μέσω λογικών επιχειρημάτων». (!!!!!!!!!)
Ω, μα την απιστία μου, εάν αυτό δεν είναι τούρτα στα μούτρα του Πάπα, δεν ξέρω τί άλλο είναι! Μετά από αιώνες απόλυτου σκότους, κάποιος τολμά όχι μόνο να διαλύσει μια θεοκρατική αντίληψη για ένα συγκεκριμένο θέμα της φύσης, συγκεντρώνοντας τα στοιχειώδη και συμπεραίνοντας τα αυτονόητα (έστω κι αν τότε δεν ήταν τόσο αυτονόητα), αλλά έμμεσα γελοιοποιεί ολόκληρη την χριστιανική πίστη και όχι μόνον δεν φοβάται για το κεφάλι του αλλά κραδαίνει με ενθουσιασμό τον σταυρό της ιεράς εξέτασης: «Ο Θεός είναι παντοδύναμος και κάνει ό΄τι του αρέσει, ακόμα κι άν αυτό είναι αντίθετο με την στενή και κοντόφθαλμη ανθρώπινη λογική. Και αν τα πράγματα όπως τα γνωρίζουμε εξ αποκαλύψεως, είναι διαφορετικά από αυτό που θα περιμέναμε από μία ορθολογική θεώρηση, αυτό αποτελεί μόνον απόδειξη της ύπαρξης και της παντοδυναμίας του Θεού. Όποιος λοιπόν #@&**$# τολμήσει να αμφισβητήσει την πίστη μας και τα Δόγματά μας, όποια κι αν είναι αυτά, θέτοντας δήθεν «λογικά επιχειρήματα», να μου τον δέσετε στον στύλο με τα φρύγανα, κι εγώ έρχομαι με τον δαυλό!» Κάπως έτσι θα μπορούσαν να μεταφραστούν τα λεγόμενά του στην τελευταία παράγραφο. Κι όμως, ο ίδιος παραπάνω, έγραψε ή υπονόησε οτι όσα αναφέρονται στην Βίβλο, μπορούν να ειδωθούν με διαφορετική ερμηνεία. Οτι είναι αντίθετα με την φύση τα πιστεύω της Εκκλησίας, στο σύνολό τους, όχι μόνον ως προς το εξεταζόμενο ζήτημα. Οτι με λίγη μόνον προσπάθεια της σκέψης η φαντασίωση καταρρέει, δίνοντας την θέση της στην απτή πραγματικότητα. Ο ίδιος έγραψε, ότι άλλοι πριν από αυτόν, δεν τόλμησαν ούτε να σκεφτούν. Και το αποτέλεσμα; Οι αφελείς θεοκράτες, θα θεωρήσουν οτι του αξίζουν συγχαρητήρια για τον θρησκευτικό του ζήλο και την αποτελεσματικότητά του να κατακεραυνώσει τους εχθρούς της Εκκλησίας, οι πιό διορατικοί θεοκράτες (ναι υπάρχουν και λίγοι τέτοιοι) θα δαγκώσουν τα χείλη τους και θα κοκκινίσουν, μη μπορώντας να κάνουν τίποτε, καθώς ότι και να έλεγαν θα ήταν εις βάρος της εκκλησίας αλλά, το σημαντικότερο, τα έστω και λίγα φιλέρευνα πνεύματα της εποχής αλλά και των επόμενων γενεών που θα το διαβάζουν στα πλαίσια των σπουδών τους, θα έχουν μπροστά τους ένα σπάνιο για τότε διαμάντι ολοκληρωμένης ορθολογικής σκέψης, το οποίο θα επεξεργάζονται σύμφωνα με τις δυνάμεις τους, ώσπου κάποιοι μελλοντικοί κάτοχοι, μετά από 200-300 χρόνια, όταν οι καταστάσεις είναι ώριμες, θα το παραδώσουν στην ανθρωπότητα χωρίς την αναγκαστική τελευταία παράγραφο.
Τώρα θα μου πείτε, σε μια όμορφη χώρα της βορειοανατολικής Μεσογείου που την κατοικούν ωραίοι ημισχιζοφρενείς άνθρωποι, υπάρχουν κάποιοι, ούκ ολίγοι και με σημαντική απήχηση, που αντιμετωπίζουν την γνώση και τον ορθολογισμό, όπως ο κος Oresme στην τελευταία αυτήν παράγραφο... Τρέχω να κοιτάξω το ημερολόγιό μου. Μου φαίνεται οτι με τους ψεκασμούς της βιομηχανίας υποταγής συνειδήσεων διαβάζω ως 2006 το... 1377
* Το πλήρες κείμενο του Κεφαλαίου 25 του βιβλίου του N. Oresme περί του ουρανού και του κόσμου, στην Αγγλική γλώσσα, μπορεί να βρεθεί εδώ.
Πηγή φωτο: Wikipedia.org
grinded by rodanis @ 11:28
Διάλογος με 8
8 Comments:
Σκάνδαλον!
Αλλά εμείς τα βλέπουμε έτσι διεστραμμένα τα πράγματα γιατί "μας έχουν κάνει κουραμπιέδες", σύμφωνα με τον 'Αδωνη ("είμαι οπαδός της Μεγάλης Ιδέας") Γεωργιάδη...
Σκανδαλώδες είναι βέβαια το οτι η συγκεκριμένη νοοτροπία και πρακτική, επεκτείνεται σε όλους σχεδόν τους τομείς της κοινωνικής ζωής όπως λ.χ. στην σχεδόν απαραίτητη εξύμνηση ανύπαρκτων προσόντων προϊσταμένων ή ιθυνόντων προκειμένου να επιζήσει κανείς σε έναν κόσμο κοτζαμπάσηδων και ρουσφετολόγων, ακόμα κι αν το αξίζει.
Το μεγαλύτερο όμως σκάνδαλο, είναι οτι σπάνια, μα πάρα πολύ σπάνια βρίσκεται κάποιος που το αξίζει...
Όσο για την παρομοίαση του Κου Άδωνη(ι) να επισημάνω οτι οι κουραμπιέδες είναι τουλάχιστον γλυκείς, νόστιμοι και χρήσιμοι, στοιχεία σπανίως απαντώμενα μεταξύ των συνανθρώπων μας. Εγώ θα προσέθετα την συλλαβή –δα- ανάμεσα στις –ρα- και -μπιέ- και τον παραγόμενο χαρακτηρισμό, θα του τον αφιέρωνα
Αγαπητέ ετεροθαλή και ετερογάλακτε μου αδερφέ,
συγχαρητήρια για το ποστ και το κουράγιο σου.
Η τελευταία παράγραφος του Oresme είναι πραγματικά αμφίσημη: μπορεί να ερμηνευθεί είτε ως πλήρης αποδοχή της δογματικής πίστης -η οποία οφείλεται να ακολουθείται απαρέγκλιτα παρά οποιαδήποτε περί του αντίθετου εμπειρική ένδειξη- είτε ως κεκαλυμμένη χλεύη και κόλαφος κατά των παπικών παρειών (αυτή είναι και η εποχή της παπικής ιστορίας που έχουμε αντί των δύο συνήθων, τέσσερις ή έξι παπικάς παρειάς, η παποσύνη έχει προσωρινά χάσει την αίγλη της και την ισχύ της)
Από τη δομή του κειμένου φαίνεται ότι η τελική ανατρεπτική και αμφίσημη ‘δογματική’ παράγραφος ωχριά ποσοτικώς τουλάχιστο σε σχέση με τα προηγηθέντα. Για να γράψει κανείς μια τόσο ανεπτυγμένη μελέτη σημαίνει ότι ελκύεται αν μη τι άλλο από το αντικείμενο. Σημειωτέον δε ότι όλα αυτά ήταν γνωστά στους αρχαίους ημών προγόνους, οι οποίοι δεν είχαν να λογοδοτήσουν για τα συμπεράσματα της νόησης, της εμπειρίας και της έρευνας ούτε στον έναν μοναδικό και εξ’ αποκαλύψεως θεό, ούτε στον επίγειο εντεταλμένο ‘αντ’Αυτού’ υπάλληλο.
Ίσως όμως να χρησιμοποιεί τη συγγραφική/ρητορική τεχνική κατά την οποία παρατίθεται μια άποψη υποστηριζόμενη με ισχυρά επιχειρήματα –συμβατά όμως με τη λογική της- και παραθέσεις απόψεων πασιγνώστων φιλοσόφων κλπ -όπως εν προκειμένω του Αριστοτέλη-, για να καταβαραθρωθούν όλα στο τέλος με χρήση όμως -όπως εδώ- άλλης τάξης επιχειρημάτων.
Δεν ξέρω πραγματικά με ποιά οπτική να προσεγγίσω τον Oresme, μετ’ επιφυλάξεως κλίνω προς τη δική σου.
Σημειωτέον, ο Oresme δεν αποτελεί μοναδική περίπτωση πεφωτισμένου –αν δεχθούμε την πρώτη άποψη- και ανοικτόμυαλου ιερωμένου.
Κατά το μεσαίωνα υπήρξαν και αρκετοί άλλοι. Στη δύση τουλάχιστον –ναι, ξέρω στην ανατολή οι χριστιανοί κατήργησαν τις φιλοσοφικές σχολές–, οι επισκοπικές σχολές απετέλεσαν τα πρώτα πανεπιστήμια, –τα πιο παλαιά πανεπιστήμια της Ευρώπης ήταν αρχικά επισκοπικές σχολές–, και μεσούντος του μεσαίωνος απέκτησαν δύναμη και αυτοτέλεια τόσο θεσμική όσο και πνευματική –κατάκτηση μεγάλη για τους βαρβάρους της εσπερίας. Τα πανεπιστήμια-επισκοπικές σχολές παρήγαγαν όλους τους μορφωμένους της εποχής, οι οποίοι απαραίτητοι όσο και σπάνιοι, και κατελάμβαναν συν τοις άλλοις και τις ανώτερες θέσεις του κράτους. Γι’ αυτό και ο Oresme ήταν επίσκοπος και σύμβουλος του βασιλιά κλπ.
Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα πλευρά: Ενώ οι πάπες ήταν ραδιούργα αιμοσταγή καθάρματα που έριζαν για εξουσία κοσμική όντες κοσμικοί άρχοντες, υποδαυλίζοντας τις σταυροφορίες και υποστηρίζοντας και υποθάλποντας αδελφότητες και τάγματα υπερφανατικών θρησκολήπτων κάφρων -με αυτά ανδρώθηκε και θέριεψε η Ιερά Εξέταση και εκτραχύνθηκαν οι πρακτικές της, δεδομένου ότι σε πολλές εκ των περιπτώσεων υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι προέρχονταν απ’αυτά-, προκειμένου να στελεχώσουν με ιερωμένους που να ξέρουν στοιχειώδη γραφή και ανάγνωση ίδρυσαν ποιμαντικές και επισκοπικές σχολές. Έλα που όμως δε γίνεται εκμάθηση των λατινικών –της επίσημης δηλαδή και λόγιας γλώσσα της εποχής– μόνο από το περιορισμένο κείμενο της Αγίας Γραφής! Χρειαζόταν και άλλα λατινικά κείμενα. Πού; Μα στους αρχαίους λατίνους συγγραφείς. Ναι, όμως αυτοί ήταν ειδωλολατρικά κτήνη! Ε, τι να κάνουμε, ελλείψει καλυτέρων θα ασχοληθούμε προσωρινά με αυτούς! Άρα από ανάγκη έρχονται σε επαφή με το αρχαίο πνεύμα, και δε θέλει και πολύ κανείς να γοητευθεί αν όχι να μυηθεί στην ορθή σκέψη. Βέβαια αυτό επέσυρε ποικιλότροπες αντιδράσεις από το πολύ, το αμόρφωτο, το δογματισμένο, φανατισμένο και συμπλεγματικό παπαδαριό (βλ τον μακαριότατον Παρασκευαήδη!).
Σε φιλώ σιελορροών ως λιμασμένος καλόγηρος.
Tο ποστ μου έκανε μεγάλη εντύπωση γιατί τον Oresme δεν τον είχα καν ακουστά. Tο σχετικό λήμμα της Wikipedia και άλλο ένα που κοίταξα τον εμφανίζουν να προβλέπει πολλές μεταγενέστερες αντιλήψεις, πράγμα που μου φαίνεται too good to be true και γι' αυτό διατηρώ τις επιφυλάξεις μου. Oύτως ή άλλως, πάντως, φαίνεται ότι ήταν σημαντικός στοχαστής.
Για το τέλος του κεφαλαίου η γνώμη μου είναι ότι δεν αποτελεί ούτε υπόκλιση στο δόγμα ούτε χλεύη του. Aν το πάρουμε κατά γράμμα, φαίνεται να λέει ότι έδειξε τι σκέφτονται οι ορθολογιστές και τι, αντίθετα, πρεσβεύει η πίστη μας. Όμως: Tο πρώτο εδάφιο του κεφαλαίου ξεκινά με μιά θέση του Aριστοτέλη και σχόλιο επ' αυτής, και συνεχίζει (όπως θα ήταν η αρχή ενός μοντέρνου paper) με περιληπτική έκθεση των στόχων, οι οποίοι είναι δεδηλωμένα τρεις (α, να δείξει ότι η ακινησία της γης δεν μπορεί να αποδειχθεί δια της εμπειρίας, β, ούτε δια της λογικής, γ, να καταθέσει λόγους που υποστηρίζουν την κίνηση της γης). Aκολουθούν οχτώ εδάφια με την ανάπτυξη αυτών των τριών (σημειώνω ότι ανάμεσα στα άλλα φτάνει να καταλαβαίνει ότι μαζί με τη γη κινούνται και οι αέριες μάζες που την περιβάλλουν), και η μεταστροφή γίνεται στο δεύτερο μισό του καταληκτικού εδαφίου. Aν σκοπός του ήταν η υπεράσπιση του δόγματος, θα περίμενα - από κάποιον που ασχολήθηκε τόσο πολύ με τη λογική και τα μαθηματικά - αφενός να το δηλώνει στην έκθεση των στόχων και αφετέρου να αφιερώνει πολύ μεγαλύτερη συζήτηση στην ανασκευή των επιχειρημάτων που αναπτύσσει. Έτσι όπως είναι, μου δίνει σαφώς την εντύπωση ότι η αιφνίδια και υπερβολικά σύντομη ανατροπή έχει γίνει απλώς για να καλύψει τα νώτα του. Λέει δηλαδή: έτσι έχουν λογικά τα πράγματα, εγώ βάζω στο τέλος ένα disclaimer και αμαρτίαν ουκ έχω, και ο νοών νοήτω.
Σελασφόρε, να προσέχεις τις παρομοιώσεις σου, γιατί οι υφ' υμών μεθ' υμών παρομοιαζόμενοι ήσαν «ρυπαροί, φθειραλέοι και ανυπόφορον οσμήν νηστείας, αγιότητος και σκόρδων αποπνέοντες», «ως πάντες οι προτιθέμενοι να αρέσωσιν εις μόνον τον Θεόν».
@Σελασφόρο
Αδελφέ εν Παναγίω Τάφω, ανταποδίδω την σίελον!
@Π
«Οι δυσώδεις και σκωληκόβρωτοι εκείνοι σκελετοί» τους οποίους περιγράφεις, αφορούσι «ορεινούς καλογήρους» του Ανατολικού δόγματος. Ημείς, είμεθα της Εσπερίας, του δόγματος των Βενεδικτίνων, οίτινες πλήν της καθαρότητος (της σωματικής βεβαίως μόνον), έχουσιν και την «ασυγχόρητον μαλθακότητα» «να φορώσιν εσώβρακον».
@Σελασφόρο και Π
Περί της υπάρξεως του N. Oresme με πληροφόρησε φίλος και συνάδελφος, ο οποίος με την σειρά του, έμαθε γι αυτόν, στα πλαίσια προαιρετικού μαθήματος φιλοσοφίας που παρακολούθησε εφέτος στην σχολή Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ. Από τα λίγα που κατάφερα να συγκεντρώσω γι αυτόν, κατάλαβα τρία πράγματα: α) τους λόγους για τους οποίους είναι άγνωστος, β) οτι αξίζει να ασχοληθώ περισσότερο μαζί του και γ) οτι πρέπει να ενημερώσω κι άλλους γι αυτόν. Περί του α., έχω σχηματίσει κάποιες απόψεις, δεν επιθυμώ όμως να επεκταθώ, καθώς το σημαντικό είναι οτι τώρα, τουλάχιστον που μιλάμε γίνεται γνωστός, και διδάσκεται, στους ακαδημαϊκούς τουλάχιστον κύκλους (κυρίως μαθηματικών, άλλων θετικών αλλά ανθρωπιστικών επιστημών) έστω και με τρόπο μάλλον αντιεπιστημονικό, όπως θα δείξω παρακάτω. Εξ άλλου και το κείμενο που μετέφρασα, το έλαβα από τον κατάλογο του προγράμματος σπουδών περί της ιστορίας της επιστήμης του Πανεπιστημίου της Florida των ΗΠΑ. Το γ. βέβαια, το έκανα ήδη, όσο για το β., αναμένω την πορεία προς εύρεση σχετικών πληροφοριών, να είναι μακρά και κοπιώδης. Ευτυχώς τελευταία, φαίνεται οτι αρκετός κόσμος ενδιαφέρεται, όπως δείχνει και η διόγκωση του σχετικού λήμματος στην Βρετανική Εγκυκλοπαίδεια:
Encyclopedia Britannica (Current Edition)
http://www.britannica.com/eb/article-9057342/Nicholas-Oresme
Τρείς σελίδες, μέσα στις οποίες υπάρχει και αναφορά στο συγκεκριμένο έργο:
[…] In Livre du ciel et du monde (1377; “Book on the Sky and the World”) Oresme brilliantly argued against any proof of the Aristotelian theory of a stationary Earth and a rotating sphere of the fixed stars. Although Oresme showed the possibility of a daily axial rotation of the Earth, he finished by affirming his belief in a stationary Earth. […]
Encyclopedia Britannica (1911 Edition)
http://www.1911encyclopedia.org/Nicolas_Oresme
Μία παράγραφος, (10 γραμμές) χωρίς καμία αναφορά στο συγκεκριμένο έργο
Αντίστοιχα ισχνό, είναι το σχετικό λήμμα και στην εγκυκλοπαίδεια «Υδρία».
Το σίγουρο είναι ένα: Ο Oresme υπήρξε, το έργο του έχει σωθεί, έστω και αν δεν έχει ακόμα μεταγραφεί σε ψηφιακή μορφή πλην ελαχίστων εξαιρέσεων (π.χ. ένα χειρόγραφο περί των πολιτικών του Αριστοτέλους στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας και το κείμενο που μετέφρασα) και δεν έχει σχετιστεί με κανενός είδους παραδοξολογίες και «θεωρίες συνωμοσίας». Το ότι οι πρωτοποριακές και θαυμάσια στηριγμένες απόψεις του δεν έγιναν αποδεκτές όταν τις εξέδωσε αλλά πολύ αργότερα, έχει τις λογικές του εξηγήσεις. Μια από αυτές είναι η εξής: ήταν απελπιστικά μόνος. Σε μία κοινωνία απολύτως εχθρική προς την επιστήμη δεν είναι εύκολο να προβείς σε τομές τέτοιου μεγέθους. Το μόνο που μπορούσε να κάνει, ήταν να εξασφαλίσει, με τον τρόπο που είδαμε, όχι μόνον τον εαυτό του και το έργο του, αλλά και την διδαχή αυτού ως χρησίμου, αντί να καταχωνιαστεί στα άδυτα κάποιου μοναστηριού. Και σύμφωνα με όσα έχω διαβάσει, αυτό έγινε. Νομίζω οτι έκρηξη του πλήθους των επιστημόνων (έστω κατά την τότε έννοια) μετά τον θάνατό του δεν είναι άμοιρη ΚΑΙ του παραπάνω γεγονότος. Μια ιδέα της έκρηξης αυτής, φαίνεται στο παρακάτω γράφημα:
LATE MEDIEVAL & RENAISSANCE ASTRONOMERS (University of Florida)
http://www.clas.ufl.edu/users/rhatch/pages/03-Sci-Rev/SCI-REV-Teaching/HIS-SCI-STUDY-GUIDE/0042_lateMedievalRenaissanceAstron.html
Όσο για την «χαλάρωση» της θεοκρατίας κατά την αυτή περίοδο, δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι οι όποιες «ενδοοικογενειακές» διαμάχες, μπορεί θεωρητικά να κλονίζουν την πίστη του ποιμνίου, όμως δεν συνεπάγονται ούτε χαλάρωση των δογμάτων, ούτε απαραίτητα χαλάρωση της στάσεως της Εκκλησίας. Η ενδεχόμενη απειθαρχία, λόγω τοπικής προσωρινής απώλειας ελέγχου, είναι λογικό αντίθετα, να επιφέρει παραδειγματικές τιμωρίες προς αποφυγήν μεγαλύτερης κλίμακας απειθειών. Όπως και να έχει, είμαστε στον μεσαίωνα, έστω και αν τοπικά και για ορισμένα χρονικά διαστήματα παρατηρείται ατελής έλεγχος.
Περί της επίμαχης τελευταίας παραγράφου τώρα: Δεν θεωρώ οτι ο Oresme ειρωνεύεται την χριστιανική πίστη και τους φορείς της. Δεν αναφέρω άλλωστε κάτι τέτοιο. Οποιαδήποτε προφανής ειρωνεία άλλωστε θα ήταν ολέθρια και για αυτόν και για το έργο του. Περισσότερο κλίνω προς την άποψη της «κάλυψης των νώτων». Αυτό εξ άλλου εννοώ με την «τούρτα στα μούτρα του Πάπα»: Από την μία γράφω κάτι που σίγουρα ο Πάπας θα το βρει αιρετικό και από την άλλη το σερβίρω εντέχνως, ώστε να μην μπορεί να αντιδράσει! Οπωσδήποτε υπάρχει και άλλη άποψη: οτι ο ίδιος πιστεύει αυτό ακριβώς που λέει, δηλαδή οτι «ο ουρανός κινείται» επειδή το λένε οι ψαλμοί της βίβλου. Συζητήσιμο. Αρκεί να δίνεται στον αναγνώστη η ευκαιρία να εξετάσει επί ίσοις όροις και τις δύο θέσεις και να κρίνει από μόνος του. Άλλωστε αυτή είναι και η κύρια χρησιμότητα του συγκεκριμένου έργου σήμερα• δεν νομίζω οτι η ανθρωπότητα σήμερα θα ωφεληθεί επιστημονικά από την πρωτοποριακή διαπίστωση οτι η γή γυρίζει!
Ψάχνοντας μέχρι τώρα (σε διάφορα sites πανεπιστημίων που ασχολούνται με το θέμα) έχω συναντήσει και τις δύο απόψεις ως κυρίαρχες. Αυτό που περισσότερο με προβληματίζει όμως είναι η αντιμετώπιση του «ημέτερου» ΕΜΠ. Στο διδακτικό βιβλίο που αναφέρει την περίπτωση που εξέτασα εδώ, χωρίς να μεταφέρει το σχετικό κείμενο, έστω και σε σύντμηση, όπως εγώ έκανα, ο συγγραφέας καταλήγει στα εξής συμπεράσματα: α) «[...]Έπεισε, όμως, (σ.σ. το επιχείρημα υπέρ της περιστροφής της γής) τους σύγχρονούς του Oresme; Όχι, και στην πραγματικότητα δεν φαίνεται νε έπεισε ούτε τον ίδιο τον Oresme[...]». β) (στο τέλος) «Η επιτυχία του να διατυπώσει ένα πειστικό φιλοσοφικό επιχείρημα υπέρ μιας ιδέας τόσο «αντίθετης προς το φυσικό λόγο», όσο η περιστροφή της Γής, αποδεικνύει κατά την άποψή του την αναξιοπιστία της έλλογης επιχειρηματολογίας και επομένως, την προσοχή που θα πρέπει να επιδεικνύεται όταν η έλλογη επιχειρηματολογία θίγει την πίστη, όπως στην παρούσα περίπτωση.»
Με την ανάγνωση του κειμένου, νομίζω προκύπτει εύκολα πως ούτε για το α) μπορούμε να είμαστε σίγουροι, ούτε για το β). Ιδιαίτερα το συμπέρασμα β) φρονώ οτι είναι ψευδές. Το «αντίθετο στον φυσικό λόγο» είναι όπως προκύπτει πιστεύω από το κείμενο η περιστροφή του ουρανού, όπως το ίδιο αντίθετα προς τον φυσικό λόγο είναι και τα περισσότερα στοιχεία της Χριρτ. Πίστης όπως παραδέχεται. Πουθενά δεν επισημαίνει αναξιοπιστία της έλλογης επιχειρηματολογίας. Αντίθετα αυτό που επισημαίνει είναι η μη καταλληλότητα της λογικής να ερμηνεύσει κάτι παραδεκτά παράλογο όπως η πίστη και οι γραφές. Η διαφορετικά, για να το πάω και πιό μακριά, δεν έχει να φοβείται κανείς από την επιστήμη, καθώς μπορεί να συνυπάρχει με την πίστη ως δύο παράλληλες οντότητες, χωρίς βέβαια η α να είναι σε θέσει να ερμηνεύσει την β με τους όρους της α. Όπως καταλαβαίνετε το νόημα είναι τελείως διαφορετικό υπό την οπτική αυτή γωνία. Το άν η προσέγγιση του βιβλίου του ΕΜΠ είναι ορθότερη της δικής μου, το αφήνω στην κρίση σας. Πάντως εγώ, παραθέτω το κείμενο, ενώ το βιβλίο του ΕΜΠ δεν το κάνει, ενώ εξάγει αυθαίρετα συμπεράσματα χωρίς να είναι σε θέση ο αναγνώστης να ελέγξει την εγκυρότητά τους. Αυτό, είναι αντιεπιστημονικό. Αυτό, αναιρεί την όλη ουσία του κειμένου που είναι η συζήτηση και ο προβληματισμός σε ένα ζήτημα πολύ ενδιαφέρον. Αυτό, με προβληματίζει...
Οι επίμαχες σελίδες του βιβλίου του ΕΜΠ, available on request.
Ωραίο post - και απολαυστικά σχόλια, αρκούντως ροΐδεια. Η εικόνα του Μεσαίωνα ως σκοτεινής και ανορθολογικής εποχής έχει προ πολλού αναθεωρηθεί πάντως: εδώ ακόμη και ο Aquinas χρησιμοποίησε λογικούς δρόμους για να αποδείξει την ύπαρξη του θεού (καλά, μη σχολιάσω τώρα). Επιπλέον, η σημειωτική θεωρία φαίνεται πως ξεκινά αυτούς τους "σκοτεινούς αιώνες" αφού κατά τους μεσαιωνικούς ο κόσμος θεωρείται "βιβλίο σημείων", σημείο και ο ίδιος (της θεϊκής παρουσίας βέβαια).
Ανεξάρτητα, πάντως, από το αν ο θεός ανακατεύεται στη μεσαιωνική σκέψη, η σκέψη καθαυτήν δεν είναι υπέρλογη, τουναντίον και μέθοδο έχει και συνοχή (και, ας μου επιτραπεί, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από την αντίστοιχη των ανατολικών ορθοδόξων).
Τα σέβη μου.
@λίτσα
Ευχαριστώ και καλό Χειμώνα!
Το γεγονός της ύπαρξης κατά τον μεσαίωνα, ανθρώπων με συγκροτημένη λογική σκέψη, δεν θεωρώ οτι αρκεί για να «αναθεωρήσει» τις απόψεις μας σχετικά με την σκοτεινότερη εποχή που γνώρισε η ανθρωπότητα. Αντίθετα, οι άνθρωποι αυτοί αποτελούν τις εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Άλλωστε, όλοι τους είχαν μια πολύ στενή επαφή με τους κλασσικούς συγγραφείς, που ήταν και οι μόνοι που μπορούσαν τότε να τους διδάξουν τα βασικά περί ορθολογισμού. Εκτός και αν θεωρήσουμε ως ορθολογικά τα «θεόπνευστα» Πατερικά κείμενα που αποτελούσαν την ποιοτική αφρόκρεμα των αναγνωσμάτων των περισσοτέρων από όσους γνώριζαν ανάγνωση και γραφή. Πέραν δε των ελαχίστων εκείνων «τυχερών», δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων της τότε Χριστιανοσύνης (ένα ποσοστό γύρω στο 99,9% νομίζω οτι δεν θα ήταν μακριά από την πραγματικότητα) δεν ήταν μόνον παντελώς αγράμματοι, αλλά επιπλέον τους απαγορεύονταν να πλυθούν, ενώ οποιαδήποτε από τις πάμπολλες και σοβαρές ασθένειες των νεύρων και του λοιπού σώματος (βλέπε δαιμονισμοί) που ήταν φυσικά διαρκώς σε έξαρση, αντιμετωπίζονταν αποκλειστικά με αγιασμούς και ευχέλαια, απαγορευμένης κάθε άλλης αντιμετώπισης. Η διακύμανση των ποινών αφορούσε μόνο τον τρόπο του θανάτου, με λιγότερα ή περισσότερα βασανιστήρια. Αντιλαμβάνομαι οτι δεν ήταν όλος ο μεσαίωνας έτσι, κάπως έτσι όμως (με μικρές διακυμάνσεις) ήταν το μεγαλύτερο μέρος του. Και άν προς το τέλος, υπήρξε κάποια μικρής κλίμακας μεταστροφή, που οδήγησε με την σειρά της στην Αναγέννηση, αυτό έγινε λόγω συγκεκριμένων πολιτικών επιλογών των τότε εξουσιαστικών παραγόντων, που υπαγορεύτηκαν από ανάγκες δικές τους περισσότερο, παρά των υπηκόων τους.
Ο Oresme και οι (λιγοστοί) όμοιοί του, μπορεί να χειρίσθηκαν με θαυμαστό τρόπο την μεταστροφή αυτή, δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε οτι κινήθηκαν εντός του κύκλου της εξουσίας και με την κάλυψή της. Διαφορετικά, ούτε τους ίδιους θα γνωρίζαμε, ούτε το έργο τους. Ο μεσαιωνικός σκοταδισμός είναι για τον σύγχρονο δυτικό άνθρωπο τόσο αδιανόητος όσο ήταν και για τον Πορφύριο, τον Κέλσο, τον Λιβάνιο και όλους όσους είχαν μιλήσει κατά του χριστιανισμού πρίν από την καταστροφή του πολιτισμού. Ίσως έτσι εξηγείται αυτή η τάση «εξωραϊσμού» του μεσαίωνα που παρατηρείται τελευταία και που αναφέρεις. Τέτοιου είδους «προσαρμοστικές» αναθεωρήσεις δεν με βρίσκουν σύμφωνο. Ευελπιστώ μόνον οτι οι προσπάθειες ορισμένων να μας υπενθυμίσουν εμπράκτως τι εστί μεσαίωνας, θα αποτύχουν.
Τέλος, επέτρεψέ μου μια ακόμα μικρή διαφωνία. Ο «δυτικός» από τον «ανατολικό» μεσαίωνα, δεν έχω διαπιστώσει να διαφέρουν σημαντικά παρά μόνον σε ένα σημείο: Ο πρώτος, κάποτε, τελείωσε...
Αγαπητέ φίλτατε Ροδάνιε,
Να συμπληρώσω στο άρθρο σου κάτι ενδιαφέρον: Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος στο «Περί μεγεθών και αποστημάτων Ηλίου και Σελήνης» είχε αναπτύξει μία πολύ ενδιαφέρουσα Ηλιοκεντρική θεωρία η οποία όμως δεν βρήκε πολύ μεγάλη απήχηση και μάλιστα ο Κλεάνθης τον κατηγόρησε με τα εξής λόγια, «Ως κινών την του κόσμου εστίαν και ταράσσων ούτω την των Ολυμπίων ηρεμίαν..», δηλαδή με τις θεωρίες του πως το κέντρο του κόσμου δεν είναι η Γη διαταράσει την Ολύμπια ηρεμία. Εδώ πρέπει να πούμε πως μεταξύ άλλων μίλησε για περιστροφική κίνηση της Γης γύρω από τον άξονά της καθώς και για την ελλιπτική τροχιά της. Βέβαια περί των δύο τελευταίων μιλά και ο Πλάτων στον Τίμαιο. Θεωρείται πάντως Πυθαγόρια παράδοση...
Τα παραπάνω βέβαια βρωμάνε πολύ Μεσαίωνα που εγώ στον Μεσαίωνα δεν βλέπω μεμονωμένα ως πρόβλημα την Εκκλησία αλλά τον Δογματισμό, τον Ακαδημαισμό προτύτερα, που τους συναντάμε ακόμα και στην αρχαία Ελλάδα, βλέπε σοφιστές και θάνατο του Σωκράτη.
Φιλάκια,
και όπως είπαμε στο blog του Σελασφόρου δεν θίγουμε πρόσωπα που δεν δύνανται να πάρουν μέρος στη συζήτηση και να υπερασπίσουν τη θέση τους!
Δημοσίευση σχολίου
<< Home